Για τη μονομερή επαναφορά του καπνίσματος σε καφενεία, μπαρ και εστιατόρια, οι καταστηματάρχες επικαλούνται τη δυσχερή οικονομική τους κατάσταση λόγω ύφεσης, που επιδεινώνει η απαγόρευση καπνίσματος. Είναι και έτσι. Αλλά η ανυπακοή κατά της απαγόρευσης, που εκδηλώνεται μαζικά, δεν θα είχε τις παρούσες διαστάσεις αν ο κόσμος δεν ήταν ήδη δυσαρεστημένος από άλλα αίτια.
Η καπνιστική ανυπακοή εκφράζει μια γενική δυσφορία, διάχυτη και βουβή. Η ύφεση δείχνει τα δόντια της, εγκατασπείρει ανέργους στα νοικοκυριά, η ανασφάλεια και ο φόβος παίρνουν ενδημικό χαρακτήρα. Ο κόσμος αντιλαμβάνεται ότι η ύφεση δεν είναι απλώς πάγωμα μισθού ή περικοπή της σύνταξης, είναι απώλεια εργασίας και απώλεια προοπτικής. Με τη χώρα διαρκώς υπό πτώχευση, με τις εναλλακτικές λύσεις άδηλες, με τις προοπτικές ανάκαμψης μακρινές, ο δοκιμαζόμενος πολίτης καταφεύγει σε απέλπιδες νησίδες ανυπακοής, σε άτυπη ανταρσία κατά της αντικαπνιστικής ρύθμισης. Δεν είναι κίνηση υπέρ του καπνίσματος, είναι κίνηση εναντίον της απαγόρευσης, μιας ακόμη απαγόρευσης, ενός ακόμη περιορισμού της ελευθερίας. Και είναι σφοδρή αμφισβήτηση της ευθυκρισίας και της αξιοπιστίας του κράτους. Το κάπνισμα μεταβάλλεται σε συμβολικό πεδίο όπου συγκρούονται το υποκριτικό, αυταρχικό, απρόσωπο κράτος με τον συμπιεζόμενο, έμφοβο και βουβό πολίτη. Παρόμοια αντιμετώπιση πιθανόν να έχουν και άλλες μεταρρυθμίσεις, ανεξαρτήτως του εξορθολογιστικού περιεχομένου τους και των καλών προθέσεων της κυβέρνησης. Διότι δεν αρκούν οι καλές προθέσεις· απαιτείται και πειθώ, ειλικρίνεια, ευελιξία, οικονομία σκέψεων και πράξεων. Προ πάντων κατανόηση της πραγματικότητας των ανθρώπων, των αναγκών τους και των αντοχών τους. Καμία μεταρρύθμιση δεν μπορεί να εμπεδωθεί αν δεν εξασφαλιστεί μια κρίσιμη ποσότητα συναντίληψης και συναίνεσης στην κοινωνία. Οι βίαιες απαγορεύσεις συχνά οδηγούν σε αντίθετα αποτέλεσματα. Η ποτοαπαγόρευση ενθάρρυνε τη μαφία και τον αλκοολισμό· η απαγόρευση του φεσιού και της μαντίλας έφερε κραταιό τον νεοϊσλαμισμό. Η εξουδετέρωση του βιαστικού αντικαπνιστικού νόμου δεν θα ωφελήσει τη δημόσια υγεία, θα τη βλάψει, αλλά θα βιωθεί ως αντίσταση. Αντίσταση αυτοκαταστροφική...
